Heyelan ve Erozyon Nedir? Nasıl Oluşur

[StyLer]

Heyelan, toprağın üst kısmı ile birlikte alttaki ana kayanın bulunduğu yerden kayarak yer değiştirmesidir.

HEYELANDA ETKİLİ FAKTÖRLER

Eğimin fazla olması.

Yağışların fazla olması

Toprak özellikleri (killi olması)

Tabakalar eğime paralel ise heyelan daha fazla görülür.

Yol yapım çalışmaları ile yamaç denge profilinin bozulması.

Depremler

Türkiye’de heyelan olayı en fazla Karadeniz Bölgesi’nde Doğu Karadeniz Bölümünde görülür. Sebepleri: Yağışın ve eğimin fazla olması ile toprağın killi olmasıdır. En fazla görüldüğü dönem ilkbahardır. Sebebi kar erimeleri ile toprağın suya doygun hale gelmesidir.

EROZYON



Erozyon (toprak aşınması), koruyucu örtüden yoksun kalan toprağın su ve rüzgarın etkisiyle aşınması ve taşınması olayıdır.

Akarsu ve rüzgar erozyonunun birlikte etkili olduğu yerlerin ortak özelliği bitki örtüsü bakımından fakir olmalarıdır.
EROZYONDA ETKİLİ FAKTÖRLER
Arazinin çok engebeli olması,
Eğimli arazilerde arazinin eğime paralel sürülmesi.
Bitki örtüsünün tahrip edilmesi: Orman yangınları, tarla açmak amacıyla ağaçların kesilmesi, otlaklarda aşırı otlatılma yapılması, anız örtüsünün yakılması gibi.
Yağışların sağanak yağış şeklinde olması
Tarım alanlarının amaç dışı kullanılması (Tarım alanlarına fabrika yapımı,
Tarım alanlarının yerleşmeye açılması gibi)
Hızlı nüfus artışı ile toprağın aşırı işlenmesi
EROZYONUN SONUÇLARI
Verimsizleşen ve yok olan tarım arazileri üzerinde yaşayanları besleyemez duruma gelip, kırsal kesimden kentlere doğru göçü arttırır.
Ekolojik denge bozulur.
Meraların yok olması hayvancılığın gerilemesine neden olur.
Erozyon sonucu taşınan verimli topraklar, baraj göllerini doldurarak, ekonomik ömürlerini kısaltır.
Bitki örtüsü ve toprağın olmadığı bir yüzey, kar ve yağmur sularını emmediğinden, doğal su kaynakları düzenli ve sürekli olarak beslenemez.
Kaybedilen toprak örtüsünün yeniden oluşması için binlerce yıl gerekir.
İçme sularında kirlenme olur.

EROZYONU ÖNLEMEK İÇİN;
Mevcut bitki örtüsü korunarak ağaçlandırma yapılmalıdır.
Eğimli tarım alanlarında tarla eğime dik sürülmeli veya taraça (seki) yapılmalıdır
Nöbetleşe tarım yöntemi uygulanmalı (bu yöntemde asıl amaç erozyonu önlemek değildir. Verimi artırmaktır.)
Otlaklarda erken ve aşırı otlatma yapılmamalıdır.
Baraj gölü yamaçları ağaçlandırılmalıdır.
Akarsu taşkınları önlenmelidir.
Anız örtüsü yakılmamalıdır.
TÜRKİYE'DE EROZYON
Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de toprak kaybı sürecinin en önemli etkeni erozyondur. Arazi eğimi, iklim, bitki örtüsü ve toprak özelliklerinin etkileşimi sonucu oluşan doğal erozyonun yanı sıra, insanın doğaya müdahalesi temeline dayanan bir dizi yapay etken, erozyonu bir afet niteliğine dönüştürmektedir.
Türkiye kara yüzeyinin %90’ında çeşitli şiddetlerde erozyon devam etmektedir Türkiye'de akarsularla birlikte birim alandan taşınan toprak, ABD'nin 7, Avrupa'nın 17 ve Afrika'nın 22 katı daha fazla düzeydedir.

Erozyon, diğer adıyla "toprak aşınımı", toprağın su ve rüzgarın etkisiyle aşınması ve taşınması olayıdır.

Erozyonun başlıca nedeni, toprağın üzerinde bulunan ve aşınmasını önleyen bitki örtüsünün yok olmasıdır. Ayrıca arazi eğimi, toprak yapısı, yıllık yağış miktarı, iklim faktörleri, bitki örtüsü ve insanların yaptığı müdahaleler de erozyon şiddetini belirler. Erozyon, tabiatın normal süreci içinde meydana geliyorsa normal erozyon; insanın tabiattaki toprak, su ve bitki arasındaki dengeyi bozucu nitelikteki müdahaleleri sonucu meydana geliyorsa hızlandırılmış erozyon adını almaktadır. Normal erozyon, genellikle insan müdahalesi olmayan yerlerde görülür ve çok yavaş olarak gelişir. Meraların aşırı derecede otlatılması, ormanların tahrip edilmesi ile daha az korunan toprak, su ile kolayca taşınabilmektedir ve erozyon hızlanmaktadır.

Erozyon 4 şekilde oluşur :

Erozyon Çeşitleri

1-) Su Erozyonu

Su erozyonu; yağmurun, araziler üzerinde oluşturduğu yüzeysel akışlar ve akarsuların etkisiyle toprağın aşınması ve taşınması olayıdır. Ayrıca denizlerde oluşan dalgaların, kıyılardaki kayalara çarpması ve bu kayaları aşındırması ve taşıması da bir su erozyonudur. Su erozyonunun oluşmasında etkili etmenler iki grupta toplanır.
1-) Toprağı çözen ve parçalarını sürükleyen hareket halindeki su kuvvetleri. Bu kuvvetlere erozif denir.(Yağmur damlaları, akarsular,yüzeysel akış, vs.)
2-) Su kuvvetlerine karşi koymaya çalişan, erozyonu yavaşlatmaya çalişan, toprak ve topragin özelliklerini ifade eden, topragin erozyona ugrayabilme egilimi. Buna da erodibilite denir. Erozif veya erodibilite ne kadar yüksek olursa, erozyonun yol açtığı negatif sorunlar da o kadar büyük olur.
Su erozyonu iki aşamalidir. Önce yagmur damlalarin darbeleriyle toprak çözünür. Daha sonra biriken yagmur sulariyla çözünen bu toprak egim yönüne dogru taşinir. Hindistan’daki Ganj ve Çin’deki Sarı Irmak nehirleri her yıl milyonlarca ton toprağı denize taşır. Böylelikle nehirlerin denize döküldüğü alanlarda büyük deltalar oluşur. Yağmur damlaları düz bir toprak yüzeyine dik olarak çarptığı zaman 60 cm yukarı, 1.5’er metre kadar da yanlara doğru sıçrayabilmektedirler. Tabi ki bu sıçrama esnasında toprağı da kendisiyle birlikte etrafa sıçratmaktadır. Bu sıçramalar eğimli bir arazide olduğu takdirde oluşan etki daha şiddetli olmaktadır.

Yine ABD’nin Arizona bölgesindeki, bir kilometreyi aşan derinligiyle muhteşem bir görünüşe sahip olan Büyük Kanyon vadisi akarsularin aşindirici etkisini ve gücünü gösteren en iyi örnektir. Bu vadi Colorado Irmagi’nin Colorado Yaylasi’ndaki kayalari aşindirarak oymasiyla oluşmuştur.
Su erozyonunun yönü ve hızı;
-arazinin eğimine,
-rüzgarın hızı, yönü ve damlanın toprağa çarpma açısına,
-damlanın büyüklüğüne,
-damlanın düşme ve çarpma hızına,
-toprağın bir bitki örtüsü ile örtülü olup olmamasına ve
-toprak yüzeyinin pürüzlülüğüne bağlıdır.

2-) Selcik Yarıntısı (Oluk) Erozyonu

Genelde bitki örtüsünden yoksun eğimli araziler üzerinde ince oluklar meydana getiren bir erozyon şekline selcik yarıntısı (oluk) erozyonu denir. Bu oluklar 2-3 cm’den 25-30 cm’ye kadar olabilirler. Üzerinde tarım yapılan arazilerde, sürüm sonrası bu oluklar kaybolduğu için erozyon fark edilemez. Aslında selcik yarıntısı (oluk) erozyonu, oyuntu erozyonun başlangıcıdır.

3-) Oyuntu Erozyonu

Eğimli bir yamaç üzerinde, yağmurdan sonra oluşan yüzeysel akış ile toprak derinlemesine oyulur. Ve oluk erozyonunda oluşan oluklardan daha büyük ve daha derin kanallar, vadiler veya vadicikler oluşur. Bunlara artık oluk değil oyuntu denir. Toprağın bu şekilde aşınmasına da oyuntu erozyonu denir. Aşinma; üst toprak katmanlari iyice aşinip gidene ve sert ana kaya yüzeye çikana veya egim sifirlanincaya kadar devam eder.

Bu iki erozyon çeşidi (oluk ve oyuntu) yagmurlarla ilgili olduklari için su erozyonunun çeşitleri olarak da görülebilir.

4-) Rüzgar Erozyonu

Rüzgar erozyonu, diğer erozyon tiplerindeki gibi önemli derecelerde toprak erozyonuna neden olur. Bitki örtüsünün herhangi bir nedenle kalktığı, kurak veya yarı kurak bölgelerde hafif topraklarda rüzgar erozyonu büyük sorunlar yaratabilir.
Yağış, rüzgar erozyonunda faydalı bir göreve sahiptir. Toprak ıslak veya nemli olunca rüzgarın onu alıp sürüklemesi oldukça güçtür. Fakat toprağın kuru bulunduğu dönemlerde veya yazın rüzgar etkili olabilir. İstanbul yakınlarındaki Terkos (Durusu), Ağaçlı ve Sinop/Sarıkum kumullarındaki gibi rüzgar erozyonuna neden olup büyük sorunlar ortaya çıkarabilir.
Genellikle yerden 30 cm yüksekte, saniyede 5.4 metreden daha hızlı esen rüzgarlar, rüzgar erozyonuna neden olmaktadırlar.
Ülkemizde erozyon denince, ilk hatırlamamız gereken su erozyonudur. Rüzgar erozyonu ülkemiz koşullarında yaygın değildir.