Ay ın Açıklaması

[Duygusuzifade]

Ay, Dünya'nın tek doğal uydusudur ve Güneş Sistemi içinde beşinci büyük
doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık
384.403 km., yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Ay'ın
çapı 3.474 km.'dir,[1] bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz
fazladır. Dolayısıyla Ay'ın hacmi Dünya'nın hacminin %2'sidir. Kütlesi
Dünya kütlesinden 81,3 kat daha düşüktür. Yüzeyinde kütleçekim etkisi
yerçekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu
27,3 günde tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik
değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur.

Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri tek gökcismidir.
Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından geçen ilk yapay
nesne Sovyetler Birliği'nin Luna 1 uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk
insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur. Normalde görünmeyen Ay'ın öteki
yüzünün ilk fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da
1959 yılında uzaya fırlatılmıştır. Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş
yapabilen uzay aracı Luna 9, ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay
aracı da Luna 10'dur. Bu iki uydu da 1966'da uzaya
fırlatılmıştır.ABD'nin Apollo programı 1969 ve 1972 yılları arasında 6
başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay
programıdır. Ay'ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo
programının bitişiyle son verilmiştir.

Yüzeyi

Ay, Dünya'nın yörüngesinde eşzamanlı olarak dönmektedir, yani her zaman
aynı yüzü Dünya'ya dönüktür.Ay'ın oluşumunun başlarında dönüşü
yavaşladı ve Dünya'nın kütlesi nedeniyle oluşan gelgit
deformasyonlarına bağlı sürtünme etkilerinin sonucu olarak günümüzdeki
konumunda kitlendi.

Çok uzun zaman önceleri Ay daha hızlı dönerken, gelgit tümseği Dünya-Ay
hattının önünde dönüyordu çünkü gelgit tümsekleri yeteri kadar hızlı
olarak Dünya ile aynı hatta gelemiyordu.Bu hattın dışına çıkan tümsek
nedeniyle oluşan tork Ay'ın dönüşünü yavaşlattı. Ay'ın dönüşü yörünge
hızına denk gelecek kadar yavaşladığında gelgit tümseği Dünya'nın tam
karşısına geldi ve bu nedenle tork ortadan kayboldu. İşte bu nedenden
ötürü Ay, Dünya yörüngesinde dündüğü hızla kendi çevresinde de döner ve
Dünya'dan her zaman Ay'ın aynı yüzü görünür.

Ay'ın göründüğü açının küçük değişimleri (Ay sallantısı) nedeniyle Ay yüzeyinin %59'u görünür.

Ay'ın Dünya'ya karşı olan yüzünen Ay'ın görünen yüzü, diğer tarafına da
Ay'ın öteki yüzü denir. Öteki yüz Ay'ın karanlık yüzü ile
karıştırılmamalıdır. Ay'ın karanlık yüzü herhangi bir anda Güneş
tarafından aydınlatılmayan yarıküresidir. Ayda bir kere bu yüz yeniay
safhasına Ay'ın görünen yüzü olur. Ay'ın öteki yüzü ilk olarak 1959'da
Sovyet uzay sondası Luna 3 tarafından fotoğraflandı. Ay'ın öteki
yüzünün ayırtedici özelliklerinden biri ay denizi (Latince: maria) adı
verilen düzlüklerin hemen hemen hiç olmamasıdır.

Ay Denizleri

Çıplak gözle rahatlıkla görünebilen Ay yüzeyinde bulunan karanlık ay
düzlüklerine ay denizi (Latince: maria (çoğul), mare (tekil)) denir
çünkü antik dönem gökbilimcileri bunların suyla dolu olduklarını
zannediyordu. Günümüzde bunların katılaşmış bazalt olduğu
bilinmektedir. Bazaltı oluşturan lav, ay yüzüne göktaşları ve
kuyrukluyıldızların çarpması sonucu oluşan krater düzlüklerini
doldurmuş ve katılaşarak bu bazaltı oluşturmuştur (Oceanus Procellarum
krater düzlüğü değildir ve bu kurala önemli bir istisna oluşturur.) Ay
denizleri hemen hemen yalnızca Ay'ın görünen yüzünde bulunur. Ay'ın
öteki yüzünün yalnızca %2'sinde bir kaç dağılmış küçük düzlük bulunur.

Kraterler

Ay'ın yüzeyinde gökcisimlerinin çarpması sonucu oluşan bir çok krater
bulunur.Çapı 1 km.'den büyük yaklaşık yarım milyon krater Ay yüzeyine
göktaşlarının ve kuyrukluyıldızların çarpması sonucu oluşmuştur.
Kraterler hemen hemen sabit bir oranla oluştuğu için birim alanda
bulunan krater sayısı yüzeyin yaşını tahmin etmek için kullanılabilir.
Atmosferin, hava olaylarının ve yakın geçmişte jeolojik etkinliklerin
olmaması sayesinde bu kraterler, Dünya'dakilerin aksine oldukça iyi
korunmuştur.

Ay yüzeyinin ve Güneş Sistemi'nin bilinen en büyük krateri Güney Kutbu
- Aitken düzlüğüdür. Bu çarpma havzası Ay'ın öteki yüzünde Güney Kutbu
ile ekvator arasında yer alır; 2240 km. çapında ve 13 km.
derinliğindedir.Ay'ın görünen yüzünde başlıca kraterler Mare Imbrium,
Mare Serenitatis, Mare Crisium, ve Mare Nectaris'tir.