Hortum Nedir?

[Admin]

HORTUM NEDİR ?
Hortum, kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şekilinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür. Bu "hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir. Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak kabul edilmektedir.
Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu" oluşturur.
Bir hortum'un oluşması
Bir hortumun meydana gelmesi çok karmaşıktır, ve hâlâ tatmin edici bir bilimsel açıklama ortaya sürülememiştir. Ayrıntılara yönelik soruların hepsi cevaplandırılamamış olmasına rağmen, bir hortum'un mekanik özellikleri iyi tanınmaktadır. Belli koşullar altında dünyanın her yerinde ve her zaman hortumlar oluşabilir. Atmosferin bir hortum üretmesinde, ne belli bir zaman ne de belli bir coğrafya sınırı bulunur. Ama bir hortum oluşma olasılığı az veya çok olan bölgeler ve zamanlar kabaca şekilde belirlenebilir.
Bir hortum için elverişli olan hava koşulları
Bir hortumun oluşabilmesi için atmosferin yüksek bölümlerine kadar çıkabilecek konveksiyon olması gerekir: Atmosferin katlarını zayıflatan, dik olarak göğe çıkan ve yükseldikçe soğuyan hava; atmosferin 1 - 2 kilometre yükseklerine kadar nemli hava bulunması ve bu nemli konveksiyonu başlatacak, güneş ışıklarının yere çarpmasıyla oluşan bir sıcak hava termiği.
Bu tür fırtınaların oluşması için katkıda bulunan diğer bir etken, havada ve bulutlardaki su buharında bulunan ısıdır. Ancak kondensasyon ile etkili hale gelen bu ısı katkısı hali hazırda var olan ısı ile birlikte bir nemli konveksiyon'u mümkün kılar. Nemli konveksiyon olmadan diğer koşullar, kücük-tromb denilen zararsız hortumlar oluşturabilirler ama eğer bu küçük-tromb'lar nemli konveksiyon termiği ile temasa geçerse bunlar da gerçek bir hortum oluşturabilir. Dünyanın kuzey yarımküresinde oluşan hortumlar, saatin tersi yönde, güney kümede oluşan hortumlar saat yönünde döner.
HORTUMLAR NERELERDE MEYDANA GELİR ?
Hortumlar dünyanın birçok bölgesinde meydana gelebilir; fakat bu yıkıcı hortumlar genellikle Amerika’nın doğusunda yaz ve ilkbahar aylarında görülüyor. Bu bölgede yılda ortalama 800 tane hortum meydana gelir ve yaklaşık 80 kişinin ölümü ve 1500’ün üzerinde kişinin yaralanmasıyla sonuçlanır. Hortumlar Türkiye’de çok sık olmasa da özellikle güney kıyılarda görülmektedir. Meselâ 10 Ağustos 1997’de Şile’de bir hortum meydana geldi. Yine Antalya’nın Serik ilçesinde 13 Şubat 1999’da gerçekleşen hortum savurduğu bir reklam panosunu hareket halindeki otomobilin üzerine düşürdü. Bu olayda, tatilini geçirmek için Antalya’ya gelen Helma Werner öldü ve Manfred Schmidt ağır yaralandı.
Hortumlar, arkalarında garip olaylar da bırakır. Bu olayların en meşhuru tavukların hortumlar tarafından yolunmasıdır. 1943’te meydana gelen Michigan hortumunda otuz tane tavuk, tüyleri yolunmuş şekilde kaskatı kümeslerinin içinde bulunmuştu. Bunun sebebini bilim adamları uzun süre araştırdılar, ancak bir cevap bulamadılar. Şimdilik çoğu araştırmacı, hortumun korkunç sesi ve şiddetli dönüşünden tavukların korkarak tüylerini döktüklerini düşünüyor.
Tren ve uçak gibi araçların hortumla geçen maceraları ise inanılmaz geliyor. Çoğu kaynaklar nasıl böyle büyük nesnelerin de hortum yüzünden şekilden şekille girdiklerini anlatıyor. 1920’de Illinois hortumu 680 kg yük taşıyan bir yük vagonunu 12 metre boyunca taşıdıktan sonra tren istasyonunun yanına bırakmıştı. Hortumlara yakalanan uçaklar da vardır. 1953 Mayıs’ında Houston yakınlarında bir uçak uçarken birden pilot hortuma yakalandıklarını fark etti. İlk 20 saniyede uçağın altimetresi 3,6 km.den 5 km.ye yükseldi ve birden bire 1,2 km.ye kadar düştü. Bu süre içinde uçak hortumun içinde yuvarlanıp durdu.
Hortumlar böyle şiddetli ve yıkıcı olabildikleri gibi, pamuk yastıklar kadar yumuşak da olabiliyor. 1974’te Nisan ayında Ohio’daki hortumda Victor Greygory’nin çiftliği ve evi yıkılmıştı. Arkasında sadece bir ayna, bir kutu yumurta ve bir paket yılbaşı süsü bırakmıştı. Ve üçünde de en ufak bir çatlak dahi yoktu. 1917’de gerçekleşen bir hortum ise bir kavanoz turşuyu 40 km taşıdıktan sonra sapasağlam bir şekilde bir kanalın içine bırakmıştı.
Hortum türleri
Hortumlar oluşma tarzları açısından iki ayrı kategoriye ayrılabilir:
Mezosiklon hortumlar
Mezosiklon hortumların yukarıda anlatılanlara ek özellikleri, iki ayrı yönden gelen rüzgarın birbiri ile kesişmesi; yani yükseğe doğru yönlerinin degişmesi. Bu şartlar altında dönerek yükselen bir rüzgara (mezosiklon'a) sahip olan bir "Süper-hücre" olusur. Bu Süper-hücre saatlerce sürebilir ve dev dolu taneleri, bardaktan boşanırcasına yağmur ve yukarıdan gelip yere çarpan 200 km/sa hızında "düşen-rüzgâr"lar yaratabilir. Böyle bir süper-hücre'nin bir hortum oluşturması olasılığı %10-%20 civarındadır.
Hortumdan korunma yolları
1- Eğer evde veya kapalı bir mekanda iseniz, en iyi yol daha önceden hazırlanmış sığınağa veya bodrum katına kaçmak ve burada havaya fırlatılan nesnelerden zarar görmemek için sağlam bir eşyanın örneğin ağır bir masanın altına girmektir.
2- Eğer böyle bir sığınak veya bodrum katı yoksa, hemen en alt kattaki penceresi olmayan veya en az olan bir bölüme girmek, varsa sağlam bir eşyanın altına gizlenmektir. Bu amaca en uygun yerler banyo ve tuvaletlerdir. Zira tesisat boruları duvarların direncini arttırıcı etkide bulunur.
3- Pencerelerden uzak durmalıdır.
4- Eğer zayıf bir yapıda (prefabrik evler gibi) bulunuyorsanız bir an evvel terketmek ve çevredeki binalarda sığınacak yer aramak gerekir. Yine yerleşim alanındaki bir vasıtada iseniz aynı şekilde arabayı terkederek yakınlarda bir sığınak aramak en akılcı olanıdır. Bunun yerine arabayı kullanmaya devam ederek hortumdan kaçmaya çalışmak yanlıştır.
5- Eğer kırsal bir arazide iseniz ve çevrede sığınacak hiç bir yer yoksa en iyi yol hemen yere çökerek başı kolların arasına almak ve beklemektir.
6- Okul, işyeri, alışveriş merkezi gibi yerlerde ise hemen korunma planlarını bularak ona göre hareket etmek gerekir. Bulunmadığı durumda ise yine en alt katlardaki güvenli yerlere koşmalıdır.
Unutmamalıdır ki bir hortum esnasında alınacak bu önlemler ile sizin ve ailenizin yaşamı kurtulabilir. Bu konudaki bilgisizlik ise sizin ve sevdiklerinizin hayatına mal olabilecek sonuçlar doğurabilir.