TÜrkÇede Ses Olaylari

[Duygusuzifade]

Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak sürekli değişmelerin,
gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir. Dil durağan
değil, dinamik bir yapıya sahiptir. Dilin söz varlığını oluşturan
kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç
içerisinde düşerler, yer değiştirirler, türerler, başka seslere
benzerler. İşte bütün bunlar, ses olayları başlığı altında incelenir.
Dilde ses olayları, çeşitli sebeplerden kaynaklanır. Bunlardan
başlıcaları aşağıda özetlenmiştir:
Ses olaylarının sebepleri

a) Dilin ses özellikleri: Türkçede kelime sonunda b, c, d, g sesleri
olmadığı için Arapça kitâb kelimesi Türkçeye kitap şeklinde geçmiştir.
Uzun ünlü olmadığı için de â ünlüsü kısalarak normal a’ya dönüşmüştür.

b) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki
ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler. Meselâ, anbar
kelimesindeki b sesi, yanındaki n’ye etki ederek onu, kendisi gibi
dudak ünsüzü olan (m) yapmıştır. Böylece kelime, ambar şekline
dönüşmüştür.

Yaşıl kelimesinin yeşil’e dönüşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir.

c) Vurgu: Türkçede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu için bu
hecedeki ünlüler bazen daralır bazen de düşerler: Tasarıla> tasarla,
besileme> besleme, yalınız > yalnız vb. gibi.

ç) Zayıf sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu
için bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey > âbi, hastahane >
hastane, pek iyi > peki, bir daha> bi daha, soğan> soan,
uğur> uur, ınanmak > inanmak.

d) Söyleyiş güçlüğü ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi
söyleyiş güçlüğüne veya kakofoniye sebep olur. Bu durumda bazı ses
olayları olur: büyükcek > büyücek, küçükçük > küçücük, ufakcık
> ufacık.
Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mümkündür.