CÜMLE ÇEŞİTLERİ

[Admin]

CÜMLE ÇEŞİTLERİ

YAPISINA GÖRE CÜMLELER

Yapılarına göre basit, bileşik, bağlı ve sıralı cümleler olmak üzere dört cümle çeşidi vardır.

a) Basit Cümle: Yapısında isim veya fiil cinsinden tek yüklem bulunan cümle basit cümledir. Türkçede cümleler genellikle basit yapılı cümlelerdir.

Rüzgar denizin yüzünü prüzlendirerek küçük savaşlar yaratıyordu.

………………………………………………………………………….............….Yü klem

Birden köşe başından, iki karayağız atın çektiği bir fayton peyda oldu.

…………………………………………………………………………………………..........Y üklem


b) Birleşik Cümle: Bir ana cümle ve cümlenin anlamını tamamlayan bir veya daha fazla yardımcı fiille kurulur. Şartlı ve iç içe birleşik cümle olmak üzere iki çeşittir.

1- Şartlı birleşik cümle :


Bıçak soksam gölgeme

Sıcacık kanım damlar (Şart)


2- İç içe birleşik cümle: Bir cümlenin herhangi bir görevle başka bir cümlenin içinde yer aldığı cümledir.

Gönül, Anadolu’da Yunus Emre’nin “Taştın yine deli gönül/Sular gibi çağlar mısın” gibi mısralarıyla şahlanır.,


c) Bağlı Cümle: (ve, veya, da, fakat, ama, lakin, halbuki, meğer)



Bağlama edatlarıyla birbirine bağlanmış cümleler topluluğudur. Bu cümleler “ki” veya diğer bağlama edatlarıyla kurulur. Ana cümle başta, yardımcı cümle sonda bulunur.


Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta
Ana cümle B.E. Yan cümle

Gönlümle oturdum da hüzünlendim o yerde
Ana cümle B.E. yan cümle


ç) Sıralı Cümle: Tek başına yargı bildiren cümlelerin bir anlam bütünlüğü halinde sıralanmasıyla meydana gelen cümleler topluluğudur.

Sarı saçları yolunmuş , kana bulanmıştı.

1. cümle______________ 2. Cümle





YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER


a) Fiil Cümlesi: Yüklem çekimli bir fiil veya fiil grubu olan cümlelerdir. Her türlü hareket, iş, oluş fiil cümleleriyle karşılanır. Bu sebeple fiil cümleleri isim cümlelerine göre daha fazla kullanılır. Geçişli fiil cümlelerinde cümle unsurlarının hepsi bulunabilir.

Sadrazam o zaman kethüdasını Muhsin Çelebi’nin Üsküdar’daki evine gönderdi
gönder (Geçişli Fiil)


Geçişsiz fiil cümlelerinde nesne bulunmaz.

Doktorun içine birden bire bir hüzün çöktü. (geçişsizdir çünkü nesne yoktur)
Y.T. Zarf. Özne Yüklem

İkinci kata yayvan ve geniş merdivenlerle çıkılır (çıkıl: meçhul fiildir)
Y.T. Zarf. Yüklem.

b) İsim Cümlesi: Yüklemi ek fiille çekimlenmiş bir isim veya isim grubu olan cümlelerdir.


İsim ve isim grupları “i-” ek fiil ile ggz, ögz, geniş zaman çekiminin 3. şahıslarında kullanılan “-dır, - dir” eki durum fiilinden eklenmiştir. İsim cümlelerinde, kip eki taşımayan yüklemler de geniş zaman ifade eder.

En çok kullanılan isim cümlesi “var, yok” isimlerinin yüklem olduğu cümlelerdir.

Uzun bir yolculuktan sonra İncesu’daydık. (isim cümlesi)
Yüklem (İsim soyludur)

Körfezde bizim Haliç suyunun bir durgunluğu var. (isim cümlesi)
Yüklem(isim soyludur)


İsim cümleleri genellikle iki unsurdan (özne, yüklem) meydana gelir.


YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

a) Kurallı (Düz) Cümle: Yüklemi sonda bulunan cümle, kurallı cümledir. Türkçe’de cümlenin ana unsuru yüklem genellikle cümlenin sonunda yer alır. Yardımcı unsurdan ana unsura doğru diziliş, Türk cümle yapısının temel özelliğidir. Yüklemi tamamlayıcı unsurlar yüklemin önünde sıralanır. Yükleme en yakın unsur genellikle belirtilmek istenen unsurdur.

b) Devrik Cümle: Yüklemi sonda bulunmayan cümle devrik (kuralsız) cümledir. Bu tür cümleler, daha çok şiir dilinde görülür. Çünkü şiirde kelimenin ses yapısı her zaman ön plandadır. Atasözlerinde, günlük konuşmalarda ve aksettirildiği eserlerde devrik cümle kullanılmıştır.


Çok insan anlayamaz eski mûsikîmizden (devrik)

Çok insan eski mûsikîmizden anlayamaz (kurallı).